Skąd pochodzi nazwa czosnku niedźwiedziego?
Nazwa czosnek niedźwiedzi pochodzi od tego, że jest to ulubiona przekąska niedźwiedzi brunatnych po zimowym śnie. Niedźwiedzie zrywają i zjadają całe rośliny, w tym liście, kwiaty i cebulki. Czosnek niedźwiedzi ma silny zapach i smak czosnku, dlatego jest też nazywany czosnkiem leśnym lub czosnkiem syberyjskim. Angielska nazwa to Wild garlic, co uważam za bardzo adekwatną nazwę.
Nazwa gatunkowa Allium ursinum oznacza dosłownie “czosnek niedźwiedzi” i wywodzi się od łacińskiego słowa “ursus”, czyli “niedźwiedź” . W niektórych regionach Europy czosnek niedźwiedzi nazywany jest też “ramsem” lub “ramsel”, co pochodzi od starogermańskiego słowa “hramusan” lub staroniemieckiego “ramsada”, oznaczających warzywa cebulowe.
Jak wygląda czosnek niedźwiedzi?
Czosnek niedźwiedzi ma podłużną cebulę, z której wyrastają dwa lub trzy eliptyczne liście o jasnozielonym kolorze i spiczastym zakończeniu. Liście są podobne do konwalii, ale mają charakterystyczny zapach czosnku. W maju pojawiają się białe kwiaty w kształcie gwiazdek, zebrane w luźne baldaszki na szczycie łodygi kwiatowej. Pąki i kwiaty są jadalne i mają delikatny smak czosnku. Czytałem jednak w kilku miejscach, że białych kwiatów nie powinno się jeść. Ciężko jednak o jakieś konkretne dane. Po przekwitnięciu tworzą się owocostany z trzema zrośniętymi kuleczkami, zawierającymi czarne nasiona. Nasion się raczej nie je. Najszersze zastosowanie kulinarne mają oczywiście liście.
Gdzie rośnie czosnek niedźwiedzi i gdzie można zrywać?
Czosnek niedźwiedzi jest w Polsce jest częściowo chroniony. Można go zbierać tylko w niektórych regionach południowych, takich jak województwo śląskie, podkarpackie i małopolskie. Zbieranie czosnku niedźwiedziego na dziko jest zabronione w parkach narodowych i innych obszarach chronionych. Świetnym pomysłem jest jednak uprawa, czego dowodem jest rosnąca z roku na rok ilość ogłoszeń w internecie oferujących tę roślinę z uprawy.
Kiedy najlepiej zrywać czosnek niedźwiedzi?
Czosnek niedźwiedzi to prawdopodobnie pierwszy na przestrzeni roku sezonowy składnik dostępny w naszym kraju. W zależności od warunków pogodowych oraz regionu kraju czy wysokości nad poziomem morza, wegetacja czosnku niedźwiedziego może zacząć się nawet na początku marca. Pod koniec marca wypuszcza liście praktycznie wszędzie. Najlepsza pora na zbieranie czosnku to kwiecień. Ja najbardziej lubię czosnek niedźwiedzi pod koniec kwietnia, kiedy liście są mięsiste oraz rozwinięte są pąki, które można smacznie wykorzystać. W maju czosnek niedźwiedzi kwitnie i wtedy kończy się jego dostępność kulinarna. Po kwitnieniu roślina przechodzi w tryb jakby hibernacji do następnej wiosny.
Sprawdź też mój eBook z 18 przepisami na Czosnek Niedźwiedzi.
Czy czosnek niedźwiedzi jest zdrowy?
Czosnek niedźwiedzi jest rośliną o wielu właściwościach prozdrowotnych, które wynikają z jego bogatego składu. Zawiera on m.in. flawonoidy, karotenoidy, chlorofil, związki przeciwutleniające i przeciwzapalne oraz związki siarki, takie jak allina i allicyna . Te ostatnie nadają czosnkowi niedźwiedziemu charakterystyczny zapach i smak oraz działanie przeciwpasożytnicze, grzybobójcze i antybakteryjne . Czosnek niedźwiedzi może być pomocny w zapobieganiu i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, ponieważ obniża ciśnienie tętnicze, poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz zapobiega tworzeniu się zakrzepów Wild garlic has a greater effect than regular garlic on blood pressure and blood chemistries of rats – PubMed (nih.gov) . Może również poprawiać odporność, łagodzić objawy przeziębienia i zakażeń górnych dróg oddechowych oraz wspomagać trawienie i oczyszczanie organizmu z toksyn i metali ciężkich . Ponadto czosnek niedźwiedzi może mieć pozytywny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci oraz działać przeciwnowotworowo (PDF) Wild Garlic and Health (researchgate.net).
Czy czosnek niedźwiedzi może być trujący?
Czosnek niedźwiedzi jest rośliną bezpieczną dla większości ludzi, jednak należy zachować ostrożność w niektórych przypadkach. Nie powinny go stosować osoby uczulone na czosnek lub inne rośliny z rodziny cebulowych. Czasami może dojść do pomyłkowego zebrania spożycia innych roślin, które go przypominają np. konwalia majowa, ciemiężyca biała, ziemowit jesienny. Jednak zapach i smak czosnku niedźwiedziego jest tak charakterystyczny, że ciężko go z czymś pomylić.
Kolejnym problemem jest także możliwość rozwoju jadu kiełbasianego w przetworach z czosnku niedźwiedziego. Jad kiełbasiany wytwarzają bakterie, które naturalnie występują w glebie. Sprzyja im tłuste środowisko beztlenowe oraz neutralne PH. Zabija lub ogranicza rozwój kwasowe środowisko i wysoka temperatura (pasteryzacja). Pamiętajcie o tym robiąc np. pesto. Warto jeść je na świeżo, zakwaszać sokiem z cytryny, na pewno trzymać w lodówce lub nawet mrozić.
Gdzie kupić czosnek niedźwiedzi?
Kiedy zaczyna się sezon, czosnek niedźwiedzi pojawia się praktycznie wszędzie. Widać go nawet w supermarketach czy dyskontach. Jest to jednak najmniej ekonomicznie uzasadniony zakup, gdyż doniczka z kilkoma listkami kosztuje często tyle ile 300 świeżych liści. Po drugie, można oczywiście zajrzeć do lokalnego warzywnika lub sklepu ze zdrową żywnością. Warto tam robić zakupy, żeby wspierać lokalny biznes. Jeśli jednak zamierzacie robić większą produkcję, posiłkując się na przykład moimi przepisami z eBooka, warto przejrzeć aukcje w internecie. Już od marca sprzedawcy prześcigają się na czosnkowym rynku. Oferty zwykle pochodzą z południa Polski, gdzie zbiór jest legalny lub z prywatnych lasów czy upraw. W szczycie sezonu (połowa kwietnia), cena za kilogram świeżych liści oscyluje w granicach 15 zł. Internet jest też świetnym źródłem zakupu suszonego czosnku niedźwiedziego w większych ilościach, np. 500 gramów.
Jak uprawiać czosnek niedźwiedzi?
Czosnek niedźwiedzi najlepiej sadzić z cebulek, które można kupić w sklepach ogrodniczych lub wykopać z lasu. Sadzenie cebulek można wykonywać przez cały rok, ale najlepszy czas to przełom września i października. Cebulki sadzi się na głębokość 6-8 cm i w odległości 10 cm od siebie.
Czosnek niedźwiedzi lubi stanowiska półcieniste lub cieniste, pod koronami drzew liściastych lub krzewów. Nie znosi natomiast pełnego słońca ani gleb podmokłych i ciężkich. Gleba powinna być żyzna, próchnicza, przepuszczalna i o odczynie obojętnym lub lekko alkalicznym.
Czosnek niedźwiedzi nie wymaga dużo pielęgnacji. Ważne jest jednak regularne odchwaszczanie i podlewanie w czasie suszy. Roślina jest odporna na mróz i choroby. Nie trzeba jej przycinać ani nawozić.
Czosnek niedźwiedzi kwitnie w maju i czerwcu, wytwarzając białe kwiaty w kształcie gwiazdy zebrane w baldachy. Cała roślina wydziela intensywny zapach czosnku. Po kwitnieniu tworzą się torebki z nasionami, które dojrzewają pod koniec czerwca.
